{mooblock=STRESZCZENIE}
W artykule zaprezentowano zagadnienia dotyczące zagospodarowania przestrzeni osiedli mieszkaniowych oraz przykładową koncepcję projektową z uwzględnieniem zieleni osiedlowej. Obszar opracowania jest usytuowany na Jarotach, jednym z głównych osiedli „sypialnianych” w obrębie miasta Olsztyn. Intensywny rozwój osiedla w latach 70. XX wieku spowodował wykorzystanie większości jego terenu, również fragmentów zieleni osiedlowej, pod zabudowę mieszkaniową. Istnieje potrzeba zwiększenia w obrębie osiedla areału terenów zieleni o funkcjach rekreacyjnych i wypoczynkowych oraz włączenia ich w strukturę krajobrazu miejskiego.
{/mooblock}

Być jak Las Vegas – czyli o percepcji polskiej wsi

{mooblock=STRESZCZENIE}
Jedną z zasadniczych przyczyn zmiany wizerunku wsi polskiej w ciągu ostatniej dekady jest aktywność branż reklamowych. Wykorzystanie medialnego potencjału krajobrazu doprowadza do całkowitego przewartościowania jego jakości wizualnych. Pozbawione jakiegokolwiek planu i niepoprzedzone analizami sytuowanie wielkogabarytowych nośników reklamowych w obszarach wiejskich doprowadza do dewastacji ugruntowanych pierwotnym zamysłem i tradycją sylwet oraz panoram miejscowości. Działania te generują szereg problemów, z których jednym z zasadniczych jest zawłaszczenie przestrzeni miejscowości na potrzeby komunikatu reklamowego. W procesie tym potrzeby oraz możliwości percepcyjne mieszkańców wsi są ignorowane, a krajobraz miejscowości sprowadzany jest do roli konsumenckiej ulotki reklamowej, adresowanej do przejeżdżających. Doprowadza to do swoistego aktu wywłaszczenia tradycyjnych mieszkańców wsi na rzecz zmotoryzowanych użytkowników dróg. Celem artykułu jest analiza zjawiska oraz określenie zagrożeń generowanych przez wprowadzane na szeroką skalę nośników reklamowych.
{/mooblock}

{mooblock=STRESZCZENIE}
Krajobraz jest kluczem do rozważań nad fortyfikacją, w tym nad zielenią militarną jako jej konstytutywnym elementem. Dostrzeżenie całości komponowanego systemu, wartości zarówno kulturowych, jak przyrodniczych to główny argument przemawiający za koniecznością interdyscyplinarnych badań nad dawnymi zadrzewieniami fortecznymi i fenomenem krajobrazu warownego. Ogromna skala tych założeń, technika ich projektowania na podstawie analizy krajobrazowo-topograficznej oraz rozmiar przekształceń dowodzą wysokiego poziomu inżynierów wojskowych w tworzeniu tych zielonych struktur, zadziwiających trwałością ich śladów w krajobrazie. Zespoły zieleni fortecznej są cennym elementem systemu zieleni, gwarantem zachowania środowiska życia gatunków zagrożonych flory i fauny. Współczesna rola zieleni fortecznej to rola osnowy w procesach scalania lub rekompozycji krajobrazu terenów pofortyfikacyjnych i przedmieść. To także wytyczna do współczesnego stosowania metod mimikry w stosunku do obiektów niepożądanych w krajobrazie.
{/mooblock}

{mooblock=STRESZCZENIE}
Po podziale Górnego Śląska pomiędzy Niemcy i Polskę przełom lat 20 i 30 XX w. przyniósł zaostrzenie napięcia w stosunkach polsko-niemieckich. W latach 1933–1939 powrócono do koncepcji fortyfikowania Górnego Śląska, wykorzystując wcześniejsze studia terenowe i plany. Przystąpiono do realizacji tzw. fortyfikacji rozproszonej. Zadaniem tych umocnień była obrona Górnośląskiego Obszaru Przemysłowego przed spodziewaną agresją niemiecką. Przyjęto zasadę tworzenia tzw. punktów oporu, czyli skupisk bunkrów zdolnych do obrony okrężnej połączonych siecią umocnień ziemnych. Polska ufortyfikowana pozycja obronna rozciągała się od miejscowości Przeczyce na północy po miejscowość Wyry na południu. Składała się z umocnień stałych i polowych (około 200 obiektów bojowych, pozornych i pomocniczych) oraz obiektów hydrotechnicznych w pasie o długości około 60 km. Stan wiedzy o Obszarze Warownym Śląsk, położenie i stan zachowania obiektów OWŚ oraz ich relacje z zagospodarowaniem przestrzennym i krajobrazem są przedmiotem niniejszego artykułu.
{/mooblock}

{mooblock=STRESZCZENIE}
Wokół części fortyfikacji Twierdzy Wrocław, wznoszonych od 1890 roku, funkcjonowały ograniczenia w korzystaniu z gruntów do celów cywilnych. W ten sposób rezerwowano grunty o charakterze służebnym zróżnicowane pod względem reżimu ochronnego niezbędne dla części fortów i schronów piechoty. Rejony ograniczeń zabudowy organizowały przestrzeń wokół pierścienia fortyfikacji oraz, w pewnym sensie, przyszłe pole walki. Miały istotne znaczenie w obronności miasta i w równym stopniu wpływały na rozwój przestrzenny metropolii. Obecnie ślady rejonów stanowią historyczną spuściznę po dawnej twierdzy, istotną z punktu widzenia świadomie kształtowanego na cele wojskowe historycznego krajobrazu miasta. W artykule przedstawiono wstępne wyniki badań nad zmianami pokrycia i ukształtowania terenu w obszarze rejonów wybranych fortyfikacji wzdłuż rzeki Widawy.
{/mooblock}

{mooblock=STRESZCZENIE}
Rozległość XIX-wiecznych twierdz warownych, obejmujących swoim wpływem skalę mikroregionu, czyniła regułą nakładanie się układu urbanistycznego fortyfikacji na układ strukturalny miasta. W rozwoju technik wojennych kładziono nacisk na wykorzystywanie naturalnych warunków fizjograficznych terenu. Istniejące wzniesienia, elementy wodne, zabagnienia, zwarte masywy leśne wykorzystano świadomie już na etapie projektowania systemu obronnego i wyznaczania lokalizacji dzieł fortecznych. Na rosyjskich mapach topograficznych pokazujących system obronny Twierdzy Warszawa zaznaczano naturalne przeszkody, które uzupełniły zwłaszcza zewnętrzny obwód obronny pierścienia. W warunkach miejskich często korzystano również z gotowego materiału roślinnego, adaptując lasy, miejskie aleje, skwery i ogrody. Wykorzystywano je w całości lub tylko częściowo, uzupełniając brakujące luki nowymi nasadzeniami. Zasięg obszarów zwolnionych z ograniczeń fortecznych na początku XX wieku spowodował rozwój przestrzenny miasta o niespotykanej dotąd skali. Działki forteczne stanowiły miejską rezerwę rozwoju systemu zieleni miejskiej większości dużych miast-twierdz w Polsce.
{/mooblock}

Landscape Analysis of Historic Fortress Sites for the Gałachy Casemated Fortress Artillery Building
Marcin Górski
Michał Antoszewski
Wojciech Ostrowski

{mooblock=STRESZCZENIE}
Strukturalna złożoność fortyfikacji nowszej, skala przestrzenna oraz powiązanie z otaczającym krajobrazem wymagają podejścia krajobrazowego zarówno na etapie identyfikacji, waloryzacji oraz podejmowania decyzji w zakresie ochrony i zagospodarowania pojedynczych elementów i obiektów, a także, w oczywisty sposób, dzieł i zespołów obronnych. W artykule przedstawiono nowe możliwości analiz krajobrazowych jakie niesie ze sobą wykorzystanie modeli numerycznych terenu na przykładzie obszaru dzieła obronnego skazamatowanej budowli artylerii fortecznej „Gałachy” w Zakroczymiu. Przy sporządzaniu analiz krajobrazowych wykorzystane zostały eksperymentalnie:

• numeryczne dane wysokościowe, w postaci chmury punktów, pochodzące z lotniczego skanowania laserowego,
• wektorowa baza danych topograficznych, pochodząca z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego poziomu centralnego,
• dane o charakterze katastralnym, pochodzące z serwisu Web Feature Service (WFS) geoportal.gov.pl.

Wyniki przeprowadzonych analiz potwierdzają przydatność nowych technologii w „czytaniu” pofortecznego krajobrazu i pozwalają na opracowanie ogólniejszych wniosków w zakresie tworzenia nowych narzędzi badania i projektowania krajobrazu. Praktyczne doświadczenia wskazują na przydatność wykorzystanych technologii na wielu poziomach, w tym:

• identyfikacji i inwentaryzacji zabytkowych obiektów,
• opracowania i wdrażania konserwatorskiej wizji ochrony i zagospodarowania obszaru, 
• edukacji i popularyzacji dziedzictwa architektury militarnej, 
• ochrony poprzez monitorowanie.

{/mooblock}

{mooblock=STRESZCZENIE}
W pierwszej połowie XIX w. nastąpił przełomowy moment w historii Poznania, kiedy ówczesna władza podjęła decyzję o konieczności całkowitego ufortyfikowania Poznania. Na przełomie lat 70. i 80. wybudowano dodatkowo system fortów artyleryjskich, które rozmieszczone były równomiernie wokół miasta. Pod koniec XIX w. okazało się, że Poznań zbyt wiele tracił na rzecz twierdzy, między innymi w kwestii ograniczeń budowlanych i pogarszających się warunków życia panujących w ciasno zamkniętym mieście. W związku z powyższym zapadła decyzja o rozbiórce części umocnień, a w ich miejscu stworzono reprezentacyjną dzielnicę zamkową. Przedstawione w artykule badania dotyczyły prześledzenia zmian zachodzących w strukturze przestrzennej miasta w związku z funkcją, jaką pełniło w XIX i na początku XX w. Celem pracy było wskazanie kierunków rozwoju i porównanie zmian w zakresie użytkowania terenu. Podstawowym materiałem badawczym były dawne plany miasta od roku 1841 do 1937. Oprócz kartograficznej metody badań zastosowano w badaniach również metodę geoinformacyjną, dzięki której uzyskano wizualizacje ukazujące kierunki i charakter przekształceń. Analizy planów wykazały, że układ przestrzenny miasta z początku XIX w. został zahibernowany poprzez szczelną otoczkę twierdzy. Jego struktury wewnętrzne pozostały w dużej mierze nienaruszone, a przekształcenia dotyczyły głównie obszarów peryferyjnych. Po rozebraniu rdzenia twierdzy rozwój miasta następował poprzez dołączanie obszarów przyległych z jednoczesnym zachowaniem ładu przestrzennego stworzonego w minionych epokach. Polityka zaborcy w pierwszej dekadzie XX w. wymusiła rozwój miasta głównie w kierunku zachodnim oraz południowo-zachodnim i stopniowo zmierzała do przekształcania struktur fortecznych w przestrzeń użytkową dla miasta.
{/mooblock}

{mooblock=STRESZCZENIE}
Problematyka zawarta w tytule odnosi się do analizy wybranych rozwiązań, praktyk i negatywnych przykładów adaptacji w kształtowaniu dawnych zespołów fortyfikacji w celu zachowania ich współczesnych atutów przyrodniczych i widokowych. Jest to także pole do refleksji nad podejściem zintegrowanym w ochronie systemów dawnych twierdz pierścieniowych oraz ich roli w uzupełnieniu systemów terenów zieleni miejskiej, kształtowaniu struktury przyrodniczej i przestrzennej strefy podmiejskiej w warunkach zrównoważonego (trwałego) rozwoju. Autor wskazuje również na aktualne konflikty pomiędzy ochroną substancji zabytkowej i przyrodniczej oraz podaje przykłady rozwiązań zmierzających do ich przezwyciężania. Celami analiz są identyfikacja kierunków i praktycznych rozwiązań aktywnej (a nie biernej) ochrony zasobu przyrodniczego i zachowania, zaś nade wszystko odzyskiwanie walorów krajobrazowych jako skutecznych narzędzi rewitalizacji, udostępnienie i promocja krajobrazów fortecznych na potrzeby rozwoju turystyki.
{/mooblock}